Hạ Thành Liệt là một sĩ nhân ở Thành Ðô. Có một vợ và một thiếp.

Người thiếp họ Hà, tiểu tự là Chiêu Dung.

Người vợ chết sớm, bèn lấy vợ kế họ Thân, tính đố kỵ nhau, ngược đãi .

Người thiếp họ Hà sinh được một con trai đặt tên là Ðại Nam.

Hạ lâu nay không trở về, Thân gạt Hà ra, không thổi cơm chung, cứ ngày ngày đong phần thóc cấp cho.

Ðại Nam lớn dần, thóc ăn không đủ nữa.

Hà phải dệt vải để phụ vào phần ăn, không dám xin thêm.

Ðại Nam thấy ở trường học, trẻ con ngâm nga đọc sách, cũng muốn đi học.

Mẹ cho là hãy còn bé quá, nhưng cũng dắt đắn trường cho học thử, để con chán phải bỏ.

Ðại Nam sáng dạ, sức học gấp đôi các trẻ khác.

Thầy làm lạ, tình nguyện không đòi tiền học.

Hà bèn cho con theo học thầy, biếu lễ chút đỉnh.

Ðược hai, ba năm đã học thông kinh sách. Một hôm, đi học về nói với mẹ rằng:

- Trong trường có năm sáu đứa đeo lấy cha xin tiền mua quà bánh, sao con lại không có cha?

Mẹ nói:

- Chờ lúc nào con lớn lên, mẹ sẽ cho con biết.

Ðại Nam hỏi:

- Con nay đã bảy, tám tuổi, bao giờ mới là lớn?

Mẹ bảo:

- Con đến trường đi qua miếu đức quan Thánh thì nên vào lạy, ngài sẽ phù hộ cho chóng lớn.

Ðại Nam tin lắm, ngày hai buổi đi qua đều vào lạy.

Mẹ biết thế, hỏi:

- Con khấn điều gì?

Cười đáp:

- Chỉ xin sang năm ngài cho con lớn bằng đứa mười lăm, mười sáu tuổi.

Mẹ cười.

Song Ðại Nam sức học và hình vóc đều lớn như nhau, mới mười tuổi mà như mười ba mười bốn tuổi; những văn bài cậu làm, bài nào văn chương cũng trôi chảy.

Một hôm, nói với mẹ rằng:

- Trước kia mẹ nói, con lớn lên mẹ sẽ cho biết cha ở đâu, bây giờ đã đến lúc rồi đấy!

Mẹ bảo:

- Chưa đâu, chưa đâu!

Lại hơn một năm nữa, đã như người lớn hẳn hoi, càng gạn hỏi luôn luôn.

Mẹ bèn thuật lại ngành ngọn.

Ðại Nam nghe nói, thương cảm khôn xiết, muốn đi tìm cha.

Mẹ nói:

- Con hãy còn non trẻ quá, cha còn hay mất chưa biết, làm sao tìm được ngay?

Ðại Nam không nói gì mà bỏ đi, đến giữa trưa không về, bàn đến hỏi ở trường, thì thầy nói sau giờ cơm sớm chưa trở lại trường.

Mẹ cả kinh cho là Ðại Nam bỏ học, bỏ tiền ăn ra thuê người đi tìm kiếm khắp nơi mà không có tung tích gì.

Ðại Nam ra khỏi cửa, mù mờ chẳng biết nên đi đâu, cứ thẳng đường mà đi miết.

Gặp một người đang định đi Quỳ Châu, nói mình họ Tiển. Ðại Nam ăn xin và đi theo.

Tiển bực đi chậm quá, thuê cho một con lừa, tiền lưng cạn hết.

Ðến Quỳ, cùng nhau ngồi ăn, Tiển lén bỏ thuốc vào thức ăn, Ðại Nam mê man bất tỉnh.

Tiển chở đến một ngôi chùa lớn, giả thác là con mình, không may bị ốm giữa đường, hết tiền ăn, muốn đem bán cho nhà chùa.

Tăng đồ thấy mặt mũi khôi ngô khác thường, tranh nhau mua.

Họ Tiển lấy được vàng rồi ra đi.

Tăng chúng đổ thuốc cho Ðại Nam, dần dần tỉnh.

Sư cụ trụ trì biết tin đến xem, thấy tướng mạo rất lạ, gạn hỏi ngọn ngành, lại càng thương, bảo các tăng giúp tiền bạc rồi cho đi.

Có thư sinh họ Tưởng ở Lô Châu, đi thi trượt trở về, trên đường gặp hỏi biết duyên cớ, khen là hiếu, kết làm bạn đồng hành.

Ðến Lô Châu, cho ở trong nhà mình hơn một tháng, gặp ai cũng hỏi.

Có người mách rằng trong đám thương nhân đi Mân có người họ Hạ, bèn từ biệt họ Tường để đi Mân.

Tưởng giúp cho áo quần giày dép, xóm làng cũng góp nhau giúp tiền ăn.

Trên đường gặp hai khách buôn vải đi Phúc Thanh, mời cùng kết bạn đường.

Ðược vài ngày, khách dòm được tiền trong đãy của Ðại Nam, bàn đem đến chỗ vắng, trói tay trói chân, cướp hết mà đi.

Vừa có ông cụ họ Trần người Vĩnh Phúc đi qua đấy, cởi trói, dìu lên xe, chở về nhà mình.

Ông cụ là một nhà cự phú, thương nhân các trấn phần lớn đều từ cửa nhà cụ mà ra.

Cụ dặn các khách buôn Nam Bắc hỏi dùm tin tức của Hạ, và giữ Ðại Nam ở lại làm bạn đọc sách với các con mình. Ðại Nam bèn ở lại, không đi đây đi đó nữa, từ đó nhà càng xa, tin tức càng nghẽn.

Hà Chiêu Dung sống cô quạnh ba bốn năm, Thân thị xén bớt phần ăn, đè nén đũ điều, bắt phải tái giá.

Hà tự làm lấy mà ăn, chí không lung lay.

Thân ép bán cho một lái buôn Trùng Khánh.

Lái buôn bắt cóc đem đi.

Ðến đêm, Hà lấy dao cứa cổ.

Lái buôn không dám bức, chờ cho vết thương lành lặn, đem bán lại cho một khách buôn ở Diêm Ðình.

Ðến Diêm Ðình, Hà tự xẻ lồng ngực, lộ rõ phủ tạng.

Người khách buôn hốt quá, lấy thuốc ra buộc vết thương; khỏi rồi, chỉ muốn làm vãi.

Người khách buôn nói :

- Tôi có người bạn buôn, không có bộ phận của đàn ông, chỉ muốn tìm người may vá trong nhà, ở với người ấy cũng không khác gì làm bà vãi, mà lại cũng có thể bù lại chút vốn tôi bỏ ra.

Hà nghe theo.

Người khách buôn cho xe đưa đi.

Ðến cửa, chủ nhân chạy ra, thì là chàng Hạ.

Số là Hạ đã bỏ nghiệp nho mà đi buôn.

Người bạn buôn thấy không có vợ bèn đem Hà thị tặng cho. G

ặp nhau kinh ngạc, buồn thương, kể lại những nỗi khổ sở.

Hạ mới biết là mình đã có con, đi tìm cha chưa về.

Hạ bàn dặn các quán trọ, dò hỏi tin tức Ðại Nam, mà Chiêu Dung tự phận thiếp nay trở thành chính thất.

Nhưng trải qua nhiẳu bước gian truân, yếu đau lắm bệnh, không thể gánh vác được mọi việc, bèn khuyên chồng lấy vợ lẽ, Hạ trông gương tai hoạ lúc trước, không chịu nghe theo. Hà nói:

- Nếu thiếp là kẻ tranh giành ngôi thứ ở nơi giường chiếu, thì trong mấy năm nay đã theo người ta mà đẻ con rồi, có còn được đoàn tụ với nhau như ngày nay nữa đâu! Vả chăng cái ách mà người ta đặt lên cổ mình, còn đau đớn âm ỷ ở trong lòng, lẽ nào tới phiên mình mình lại đem đặt lên cổ người khác!

Hạ bèn dặn bạn khách buôn mua cho một cô người thiếp già, tuổi hơn ba mươi.

Qua nửa năm, khách quả mua được thiếp đem về.

Khi vào cửa, thì lại chính là người vợ họ Thân.

Người nào người nấy nhìn nhau lạ lùng, kinh hãi.

Trước đó, Thân thị ở một mình được một năm, người anh tên là Bao khuyên tái giá.

Thân nghe theo, duy ruộng nương thì bị con cháu trong họ ngăn không cho bán.

Chỉ bán các vật sở hữu, tích cóp được mấy trăm đồng vàng, đem về nhà anh.

Có người lái buôn ở Bảo Ninh, nghe nói thị giàu, có cả một hòm tư trang, bèn lót nhiều tiền cho Bao để lừa phỉnh thị mà cưới làm vợ.

Nhưng người lái buôn thì già khụ và tàn phế, chẳng còn sức làm đàn ông nữa.

Thân oán giận anh mình, không yên phận làm vợ, hết doạ thắt cổ trên giường, lại đe gieo mình xuống giếng, quấy nhiễu không chịu nổi.

Lái buôn giận, lục soát tiền bạc lấy hết, định đem bán làm thiếp, nhưng ai cũng chê đã lỡ thì rồi.

Lái buôn ta đi Quỳ Châu, đem thị đi cùng, gặp người khách buôn cùng một cửa hiệu với Hạ, vừa may lại trúng ý định, bèn mua mà mang đi.

Ðến khi gặp Hạ thì vừa thẹn, vừa sợ, nói không ra một tiếng.

Hạ hỏi lại người khách buôn cùng cửa hiệu cũng biết đại khái, bàn nói :

- Nếu gặp người đàn ông khoẻ mạnh, thì đã ở lại Bảo Ninh, đâu có gặp nhau ở đây nữa! Âu cũng là số cả! Nhưng nay ta mua thiếp chứ không phải cưới vợ, vì thế, trước hết hãy vào lạy Chiêu Dung để đúng lễ vợ cả vợ bé đã!

Thân lấy làm xấu hổ, Hạ nói:

- Xưa kia còn làm vợ cả thì như thế nào?

Hà khuyên nên miễn cho thị, nhưng Hạ không chịu, cầm gậy đứng trước mặt cưỡng ép.

Thân bất đắc dĩ cũng phải lạy, nhưng trước sau vẫn không chịu hầu hạ, chỉ làm lụng ở phòng khác.

Hà đều khoan dung cho hết, cũng chẳng nỡ xét nét siêng năng hay lười biếng.

Mỗi khi chuyện trò yến ẩm cùng Chiêu Dung, Hạ cứ gọi Thân thị đến hầu hạ bên cạnh.

Hà muốn thay thế bằng một con hầu, Hạ không nghe.

Gặp lúc quan huyện lệnh họ Trần tên Tự Tông, đến nhậm chức ở Diêm Ðịnh.

Hạ có việc tranh chấp nhỏ với người làng, họ bèn kiện Hạ tội cưỡng bức vợ cả làm vợ lẽ.

Trần Công không xét, quát mắng đuổi ra.

Hạ mừng lắm, nói riêng với Hà, ca ngợi ông huyện nhân đức.

Một đêm, canh đã khuya, tiểu đồng gõ cửa vào báo quan huyện lệnh đến.

Hạ hốt quá, vội vàng mặc áo xỏ giày, thì quan đã vào nhà trong, lại càng hoảng, không biết làm thế nào.

Hà nhìn kỹ, vội vàng đi ra, nói rằng: Con ta đây mà! Rồi khóc lên.

Trần Công bàn sụp xuống đất, nức nở nghẹn ngào.

Số là Ðại Nam từ khi theo họ của cụ Trần đến nay đã nên quan.

Lúc ông mới từ kinh đô chuyển đến, có vòng đường đi qua cố hương, mới biết hai mẹ đều đã cải giá, gục đầu thương cảm.

Người trong họ biết Ðại Nam đã là quan sang, đem nhà ruộng trả lại cả.

Ông cho đầy tớ ở lại để sửa sang, xây cất, mong có ngày cha lại trở về.

Rồi được bổ nhiệm ở Diêm Ðình, lại muốn bỏ quan để tìm cha.

Cụ Trần ra sức khuyên can. Vừa gặp lúc có người thầy bói bàn xin một quẻ.

Thầy bói nói:

- Nhỏ thành lớn, thiếu thành trưởng, tìm trống được mái, tìm một được hai; quẻ này đi làm quan thì tốt.

Trần Công bàn đi nhậm chức.

Vì không tìm được hai thân, nên làm quan mà không dám ăn mặn, uống rượu.

Ngày hôm ấy, nhận được đơn kiện của người làng, thấy nói đến họ Hạ, có ý ngờ, lén sai người tâm phúc đi hỏi han, quả đúng là cha, bèn thừa lúc đêm tối, đi ra theo kiệu vi hành ; gặp lại mẹ chàng tin thầy bói là thần kỳ.

Khi trở về, dặn chớ tiết lộ, đưa hai trăm đồng vàng, bảo bố sửa soạn hành trang trở về làng cũ.

Bố tìm đến nơi thì nhà cửa mới mẻ, nuôi thêm hai người hầu ngựa cưỡi, nghiễm nhiên là một đại gia .

Thân thị thấy Ðại Nam giàu sang thịnh vượng thì lại càng hổ thẹn.

Người anh là Bao nghe tin, đâm đơn lên quan, muốn giành lại ngôi vợ cả cho em mình.

Quan điều tra được thực tình. Giận nói:

- Ðã tham của, khuyên em tái giá hai lần đổi chồng, còn mặt mũi nào mà tranh giành cả lẽ như ngày xưa?

Bàn truyền đem Bao ra đánh roi rất nặng.

Từ đó, danh phận rõ ràng, Thân cam phận bé mọn thờ Hà như chị, thì Hà cũng lấy nghĩa mợ cả đối xử với Thân như em, quần áo, ăn uống không một thức gì tranh phần dùng riêng.

Trước kia, Thân vẫn sợ Hà phục thù, đến đây lại càng thẹn thùng, hối hận.

Hạ cũng quên điều ác ngày xưa của thị, cho phép người nhà gọi bằng thái mẫu, chỉ có phong tặng là không được mà thôi.